Ερνέστ Εμπράρ (Ernest Hébrard), ο άνθρωπος που “σχεδίασε την ωραιότερη πόλη της ΝΑ Ευρώπης, τη Θεσσαλονίκη” και την ωραιότερη πλατεία της Ελλάδας την Αριστοτέλους.
Η Θεσσαλονίκη μέσα στη μεγάλη ατυχία της με την πυρκαγιά του 1917, είχε την ιστορική ευκαιρία να σχεδιάσει μια εντελώς νέα κοσμοπολίτικη πόλη. Με πολιτική βούληση και μια πλειάδα σπουδαίων αρχιτεκτόνων και μηχανικών της εποχής, όπως ο Πλεϋμπέρ, ο Ποζέλι, ο Αριγκόνι, ο Παιονίδης, ο Μανούσος, ο Ρούμπενς, ο Μοδιάνο και πολλοί ακόμα, η πόλη άρχισε να αλλάζει.
Όπως είπαμε όμως, υπήρχε βούληση και τόλμη. Ωστόσο, δεν θα σταθούμε περισσότερο σε όλη την ιστορία. Μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ.
Θα σταθούμε στο γεγονός ότι μπορεί το σχέδιο να μην ολοκληρώθηκε, σήμερα όμως έχουμε μια πλατεία με θέα στην ωραιότερη σιλουέτα της Ευρώπης τον Όλυμπο (αυτή την υπέροχη έκφραση τη διάβασα σε μια συνέντευξη της Αλέκας Γερόλυμπου – Καραδήμου), έχουν αναδειχθεί σπουδαία μνημεία και έχουν σωθεί πάρα πολλά από την κατεδάφιση.
Το 1930, ο Εμπράρ ήρθε στη Θεσσαλονίκη και έδωσε μία συνέντευξη (σε δύο μέρη) στην εφημερίδα Μακεδονία που παραθέτουμε με προσαρμογή στη δημοτική γλώσσα. Ωστόσο παραθέτουμε και το αυθεντικό κείμενο.
Το πρώτο μέρος της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στις 26 Σεπτεμβρίου και το δεύτερο την επόμενη μέρα 27 Σεπτεμβρίου 1930.
Θα ξεκινήσουμε με το 2ο.
Θεσσαλονίκη 27 Σεπτεμβρίου 1930
Τίτλος:
Γύρω από το Σχέδιο Πόλεως
Μια συνέντευξη με τον κ. Εμπράρ, οι… αρχαιότητες που μένουν
Γιατί δεν θέλει να κατεδαφιστούν οι τουρκικοί λουτροί. – Βλέπει τα πράγματα από καλλιτεχνικής απόψεως; – Το Μπεζεστένι και το τέμενος Χαμζά πρέπει να μεταβληθούν σε Μουσεία;
Η ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης
Κατά περιόδους συνηθίζουμε και ανοίγουμε μια συζήτηση μεταξύ μας. Μια συζήτηση για μερικά παλιά οικοδομήματα τα οποία δεν εννοεί το Σχέδιο Πόλεως να κατεδαφίσει ως… αρχαιότητες. Ρωτήσαμε λοιπόν τον κ. Εμπράρ για τα λουτρά του Καπανίου, της Αγίας Σοφίας, για το τέμενος Χαμζά, για το Μπεζεστένι και για άλλα. Μας απάντησε.
– Η ιδέα είναι δική μου. Εγώ πρότεινα να μείνουν αυτοί οι παλιοί Τούρκικοι λουτροί. Με συγχωρείτε, αλλά βλέπω τα πράγματα από καλλιτεχνικής απόψεως και έχω τη γνώμη ότι καλλιτεχνικώς στέκει ο λουτρός του Καπανίου. Σήμερα παρασύρεστε από την εξωτερική του ακαθαρσία και αηδιάζετε. Φανταστείτε όμως το πάρκο στον τομέα αυτόν, με την ωραία εκκλησία των Χαλκέων από το ένα μέρος και με τον θολωτό αυτόν λουτρό από το άλλο και θα με δικαιώσετε.
– Το φανταζόμαστε, αλλά δεν βρίσκουμε καμμία ωραιότητα και μας συγχωρείτε αλλά και μεις από καλλιτεχνικής απόψεως μιλούμε.
– Γνώμη σας και γνώμη μου. Νομίζω ότι όταν το σύνολο του τμήματος τούτου πραγματοποιηθεί, θα δικαιωθεί η δική μου γνώμη. Αλλά δεν επιμένω να θέλω να επιβάλω την άποψή μου. Και ούτε φρονώ ότι πρόκειται περί αρχαιότητας. Και ούτε πρέπει να είναι αρχαιότητα κάτι για να ικανοποιήσει τον καλλιτέχνη. Αρκεί ό,τι για το μάτι του καλλιτέχνη είναι ωραίο.
Δεν παρατείναμε τη συζήτηση επί των λουτρών, αφού ο κ. Εμπράρ καθόρισε τα πράγματα. Αφήνει ελευθερία ενεργειών στην Αρμόδια Υπηρεσία να σκεφτεί για τον εξωραϊσμό του τομέα τούτου. Φέραμε την ομιλία στο Μπεζεστένι και στο τέμενος Χαμζά.
– Έχω τη γνώμη, είπε ο Γάλλος αρχιτέκτων, ότι το τέμενος Χαμζά είναι μια ωραία οικοδομή και ότι δεν έπρεπε να κατεδαφιστεί ο μιναρές του. Οι εθνικοί λόγοι υπερκάλυψαν τους καλλιτεχνικούς και και υπάρχουν περιπτώσεις, όπως της Ελλάδας, κατά τις οποίες δεν χωρούν αντιρρήσεις.
– Φρονείτε όμως ότι καλώς μεταβλήθηκε το τέμενος Χαμζά σε Καπναποθήκη; Εμείς υποστηρίξαμε δύο λύσεις: να μεταβληθεί σε μουσείο με το Μπεζεστένι, ή να κατεδαφιστεί για ν’ ανοίξει η πλατεία και να λάμψει ο τόπος.
– Συμφωνώ. Δεν ταιριάζει μια Καπναποθήκη στο κέντρο της πόλης και μάλιστα σε ένα τέμενος ωραίο και με ιστορία. Μη λησμονείτε ότι είναι το πρώτο τέμενος που έκτισαν οι Τούρκοι στη Θεσσαλονίκη και είναι επιβλητικό σαν κτήριο. Αναντίρρητα θα έπρεπε να ληφθεί άλλη πρόνοια, να γίνει μουσείο. Όπως ακόμα το Μπεζεστένι. Και απροπό. Τα ίδια που υποστηρίζετε τώρα εσείς για τα τουρκικά λουτρά, υποστήριζαν άλλοτε άλλοι για το Μπεζεστένι. Μου έλεγαν ότι στην ευρεία οδό Βενιζέλου και στο μέσο τόσο μεγάλων κτηρίων, η μορφή του χσμηλού κτηρίου του Μπεζεστενίου θα ήταν αποκρουστική. Εν τούτοις δεν μπορείτε να έχετε αντίρρηση σήμερα, ότι το Μπεζεστένι αποτελεί μια εξαιρετική ευμορφία στην οδό Βενιζέλου.
– Όχι.
– Πιστεύω ότι το ίδιο θα μου πείτε μετά από λίγα χρόνια και για τους Τουρκικούς λουτρούς, εάν δεν κατεδαφιστούν.
Ο κ. Εμπράρ συμφωνεί, ότι πρέπει να μεταβληθούν σε μουσεία το Μπεζεστένι και το τέμενος Χαμζά. Μιλήσαμε κατόπιν γι’ άλλα ζητήματα, για τη συγκοινωνία, για τους δρόμους, για τα γκαράζ, που πρέπει ν’ ανοίξουν (μάλλον εννοεί parking), λόγω της καθημερινής αύξησης των αυτοκινήτων, για την έκταση που που λαμβάνει η πόλη, για την Άνω Πόλη κλπ.
Ο κ. Εμπράρ βρίσκει ότι η Θεσσαλονίκη εμφάνισε τελευταία μια τεράστια ανάπτυξη και είναι προορισμένη να καταστεί Ευρωπαϊκή πόλη σε όλα.
Θ.
Το 1ο μέρος της συνέντευξης στις 26 Σεπτεμβρίου 1930
Τίτλος:
Ενώ προχωρά η εφαρμογή του Σχεδίου Πόλεως
Μια συνέντευξη με τον Αρχιτέκτονα κ. Εμπράρ
Κλήθηκε από την Κυβέρνηση για τα σχολεία της χώρας.
Ποιες οι εντυπώσεις του για την πόλη μας
Ο κ. Εμπράρ, ο σχεδιαστής αρχιτέκτονας της νέας Θεσσαλονίκης βρίσκεται από προχθές στην πόλη μας. Το όνομά του είναι τόσο συνδεδεμένο με τη Θεσσαλονίκη και η ανάμνηση του ονόματός του τόσο αγαπητή, ώστε η άφιξή του μας δίνει την ευκαιρία να ξαναμιλήσουμε.
Όταν είχε καεί η Θεσσαλονίκη, ο κ. Βενιζέλος και ο κ. Παπαναστασίου κάλεσαν τον Γάλλο αρχιτέκτονα να σχεδιάσει τη νέα πόλη. Ο κ. Εμπράρ ήρθε τότε στην πόλη μας. Και όχι για πρώτη φορά, την γνώριζε από την Τουρκοκρατική περίοδο και την είχε οπωσδήποτε μελετήσει και κατανοήσει.Ήρθε λοιπόν το 1917 και κατέστρωσε ένα σχέδιο. Όλοι το επικρότησαν και το δέχτηκαν.
Αλλά όπως μας είπε χθες ο κ. Εμπράρ, η δυσκολία δεν είναι να καταστρώσει κανείς ένα σχέδιο. Η δυσκολία είναι να το εφαρμόσει. Και ο Γάλλος αρχιτέκτονας εκφράστηκε με ενθουσιασμό για τις Κυβερνήσεις που το δέχτηκαν και το εφάρμοσαν.
Είδαμε χθες τον κ. Εμπράρ στο Ολύμπιο Μέγαρο όπου κατέλυσε και πήραμε το θάρρος να τον πλησιάσουμε. Ήρθε στην πόλη μας και πέρυσι καθώς κλήθηκε να δώσει τη γνώμη του για το Πανεπιστήμιό μας.
– Και φέτος: ποιος είναι ο σκοπός του φετινού ταξιδιού σας; Ρωτήσαμε.
– Μεταβαίνω στην Αθήνα καθώς κλήθηκα από την Κυβέρνηση για το ζήτημα των σχολείων, τα οποία πρόκειται να ανεγείρει σε όλη τη χώρα. Κήθηκα να γνωματεύσω για τα σχέδια των διδακτηρίων αυτών και να δώσω τη γενική μορφή. Το ζήτημα είναι μεγάλο και ενδιαφέρον και φυσικά θα χρειαστεί να το μελετήσω. Γι’ αυτό δεν είμαι σε θέση να σας πω τίποτα περισσότερο παρά μόνο ότι θα παραμείνω στην Αθήνα έναν χρόνο περίπου.
– Και στη Θεσσαλονίκη ήρθατε τυχαία;
– Όχι. Με κάλεσε η Ελεύθερη Ζώνη η οποία ζητά τη γνώμη μου για τα δύο κτήρια εκμεταλλεύσεως το ένα εκ των οποίων πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για Τελωνείο, το άλλο για κατοικίες τελωνειακών υπαλλήλων και ο μεταξύ αυτών χώρος – μέρος της οδού Σαλαμίνος- να μετατραπεί καταλλήλως σε Ελεγκτήριο. Συναντηθήκαμε με την επιτροπή Ελεύθερης Ζώνης και συμφωνήσαμε για του σχέδιο αυτού του έργου.
Το Σχέδιο της Πόλης μας
Αλλά η συνέντευξή μας με τον κ. Εμπράρ δεν περιορίζεται μόνο στον σκοπό για τον οποίο ήρθε στην Ελλάδα. Είπαμε ότι οι δεσμοί του με τη Θεσσαλονίκη είναι βαθύτεροι και μπορούμε να μιλήσουμε για την πόλη μας, για την ανάπτυξή της, για το σχέδιό του και για τις τροποποιήσεις του σχεδίου του. Μπορούμε να ρωτήσουμε τον κ. Εμπράρ πως βλέπει τη νέα Θεσσαλονίκη.
– Είμαι ενθουσιασμένος μας λέει για την ανάπτυξη των οικοδομικών – κατασκευαστικών εργασιών. Μπορεί να πει κανείς ότι σχεδόν ολοκληρώθηκε το οικοδομικό μέρος της πυρίκαυστης ζώνης. Και για να είναι κανείς ευχαριστημένος από το σημερινό οικοδομικό θέαμα της Θεσσαλονίκης, πρέπει να έχει γνωρίσει την παλιά πόλη και να βλέπει σαν σε καθρέφτη τη μια και την άλλη.
Να βλέπει τη μια που δεν είχε δρόμους, που δεν είχε πλατείες, που ταλαιπωρούσε τον περιπατητή και τον κάτοικο και την άλλη, τη σημερινή, που διανοίξαμε, και απέκτησε φαρδείς δρόμους και ωραίες πλατείες.
Θελήσαμε να μεταβάλουμε τη Θεσσαλονίκη αρχιτεκτονικώς σε ένα μικρό Παρίσι, αλλά αυτό δεν ήταν δυνατό για πολλούς λόγους και κυρίως για λόγους οικονομικούς. Το μεγαλύτερο πρόβλημα το οποίο δημιουργούσε η εφαρμογή του νέου Σχεδίου, ήταν η απαίτηση του ιδιοκτήτη, ο οποίος φοβόταν το αύριο και δεν ήταν δυνατό να οραματιστεί τα καλά μια ανακαινιστικής εργασίας.
Λόγω των πολλών παρόμοιων δυσκολιών δεν κατορθώσαμε να εκπληρώσουμε το σχέδιο τέλειο, όπως εμείς το επιθυμήσαμε. Και σε κάποια σημεία αφήσαμε τους δρόμους στραβούς.
Ο κ. Εμπράρ από λεπτότητα δεν θέλησε να θίξει τα πραγματικά αίτια των κουτσουρεμάτων αυτών, τα οποία οφείλονται σε κομματικές απαιτήσεις. Και συνεχίσαμε τη συνομιλία σε άλλα θέματα για τα οποία θα επανέλθουμε αύριο.
Τα αποκόμματα με το πρωτότυπο κείμενο:
26-9-1930:
27-9-1930
Σχεδόν έναν αιώνα μετά και πάλι το θέμα είναι επίκαιρο γιατί η Θεσσαλονίκη έχει ξανά μια ιστορική ευκαιρία, τη “Βυζαντινή Πομπηία” στην καρδιά της πόλης (διαβάστε περισσότερα εδώ: Μιλάμε για μια “Βυζαντινή Πομπηία” στην καρδιά της Θεσσαλονίκης κύριοι και αυτή ανήκει σε μας και στις επόμενες γενιές).
Φτάνει να υπάρξει πολιτική βούληση, τόλμη και οραματισμός.
Επιμέλεια: Δημήτρης Συμεωνίδης
